ترک‌خوردگی در لعاب چیست؟ و چگونه از آن جلوگیری کنیم؟
ترک خوردگی لعاب سرامیکی ممکن است در نگاه اول به‌عنوان یک نقص بزرگ دیده شود، اما در واقعیت این موضوع می‌تواند متفاوت باشد و یک ویژگی خاص و جذاب برای سرامیک به شمار رود.
این ترک‌ها اغلب به دلیل ترکیبات شیمیایی موجود در لعاب ایجاد می‌شوند، به‌عنوان‌مثال اکسیدهای سدیم و پتاسیم می‌توانند باعث افزایش انبساط شوند.
البته تنها اکسید سدیم دلیل این موضوع نیست و عوامل بسیار زیادی مانند تغییر دما، پخت اشتباه و… نیز می‌توانند این پدیده را تشدید کنند.
باتوجه به اینکه برای بسیاری از سفالگران ترک‌خوردگی به‌عنوان یک کابوس شناخته می‌شود در این مقاله تصمیم گرفتیم تا در خصوص اینکه ترک خوردگی در لعاب چیست؟ و چگونه از آن جلوگیری کنیم؟ به طور کامل صحبت کنیم و شما را با این پدیده ترسناک و گاهی بسیار زیبا آشنا کنیم با ما همراه باشید.
ترک خوردگی در لعاب چیست؟
ترک‌خوردگی در لعاب به شکل‌ها و خطوطی از ترک‌ها یا شکستگی‌های ریز در سطح لعاب سفال یا فینیش آن اشاره دارد.
این ترک‌ها ممکن است به صورت خطوطی عمودی یا افقی در لعاب ظاهر شوند، البته گاهی اوقات این ترک‌ها به‌صورت شبکه‌ای از ترک‌ها نیز دیده می‌شوند.
ترک‌خوردگی لعاب می‌تواند بر روی هر محصول ساخته شده از سفال به وجود آید، مهم نیست که یک کوزه‌سفالی ساخته‌اید یا یک بشقاب این مشکل همواره در کمین شما است.
انواع ترک‌خوردگی در لعاب
اکنون که می‌دانید، ترک خوردگی در لعاب چیست بهتر است تا کمی هم با انواع ترک‌خوردگی‌های لعاب نیز آشنا شوید.
از جمله مهم‌ترین انواع ترک‌خوردگی در لعاب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1) ترک‌های خردشدگی (Crazing):
درصورتی‌که قسمتی از لعاب در لبه یا نزدیک لبه‌های یک ظرف سفالی بشکند، این حالت به‌عنوان “خردشدگی لعاب” شناخته می‌شود.
این پدیده عمدتاً ناشی از فشاری است که بین خاک سفالگری و لعاب ایجاد می‌شود و توسط آن نقاط لعاب کمتر مقاوم شده و ممکن است بشکنند.
باید توجه داشت که این نوع فشار قابل‌جذب نخواهد بود.
معمولاً این اتفاق به دلیل پاک‌کردن‌های زیاد و غیراصولی رخ می‌دهد چرا که در طی آن ذرات مناسب خاک به طور کامل نابود می‌شوند و تنها ذرات سست باقی می‌مانند و همان‌طور که می‌دانید، ذرات سست توانایی جذب و کنترل فشار را ندارند.
2) ترک‌های تبدیلات سیلیس (Silica Transformations):
ترک بدنه ناشی از تبدیلات سیلیس، نوع خاص دیگری از ترک خوردگی در لعاب است که در فشارهای ناشی از زمان حرارت‌دهی و خنک‌سازی به وجود می‌آید.
ترک‌های تبدیلات سیلیس به دلیل تغییرات ساختار مولکولی سیلیس در دماهای خاص رخ می‌دهند.
این تغییرات معمولاً در دماهای 573 درجه سانتی‌گراد و 226 درجه سانتی‌گراد رخ می‌دهند.
ترک‌های تبدیلات سیلیس معمولاً به شکل‌های بلند در بدنه سفال با لبه‌های تیز ظاهر می‌شوند.
3) ترک‌های شبکه‌ای (Network Cracks):
این نوع ترک‌ها اغلب به علت عدم تطابق بین لعاب و خاک سفالگری در فرایند پخت به وجود می‌آیند.
ترک‌های شبکه‌ای در واقع به شبکه‌ای از ترک‌های زیر گفته می‌شود که در سطح لعاب به وجود می‌آیند.
معمولاً ترک‌های شبکه‌ای در همان لحظه خود را نشان نمی‌دهند و معمولاً تا زمانی که سفال ساخته شده توسط شما خنک نشود خود را نشان نمی‌دهد.
البته در برخی مواقع دیده شده است که بعد از چندین بار گرم و سردشدن سفال این ترک‌ها خود را نشان داده‌اند.
4) ترک‌های حرارتی (Thermal Cracks):
این ترک‌ها به دلیل تغییرات سریع دما در فرایند پخت سفال ایجاد می‌شوند و به اشکال متنوعی در سطح سفال ظاهر می‌شوند.
این ترک‌ها می‌توانند به‌صورت عمودی و یا افقی باشند.
5) ترک‌های فشاری (Compression Cracks):
ترک‌های فشاری ناشی از فشارهای مکانیکی مثل ضربه‌ها یا فشارهای جانبی بر روی سفال هستند.
چگونه از ترک‌خوردن لعاب جلوگیری کنیم؟
همان‌طور که مشاهده کردید، ترک‌خوردن لعاب به دلایل بسیار مختلفی رخ می‌دهد، در ادامه به شما برخی اقدامات مهم را معرفی می‌کنیم تا امکان ترک‌خوردن لعاب را به صفر برسانید.
از جمله مهم‌ترین این اقدامات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
انتخاب لعاب باکیفیت:
استفاده از لعاب باکیفیت و متناسب با خاک سفالگری اهمیت دارد.
لعاب باید تطابق مناسبی با خاک داشته باشد تا در طی فرایند پخت تغییرات حجمی کمتری ایجاد شود.
کنترل دقیق دما و سرعت خنک‌سازی:
کنترل دمای فرایند پخت و سرعت خنک‌سازی بسیار حیاتی است.
تغییرات سریع دما می‌توانند به ترک‌های حرارتی منجر شوند.
باید از فرایند خنک‌سازی آرام و تدریجی استفاده کرد.
بهبود عملکرد کوره:
اگر از کوره برای پخت سفال استفاده می‌کنید، بهبود عملکرد کوره و کنترل دقیق دما در داخل آن می‌تواند به کاهش ترک‌های لعاب کمک کند.
تغییرات تدریجی در دما:
در طی فرایند پخت، تغییرات دما باید به‌تدریج و آرام انجام شوند تا تنش‌های حرارتی کاهش یابند.
ایجاد تنش‌های گرمایی چه فرایند پخت، چه فرایند خنک‌سازی می‌تواند منجر به ایجاد ترک در سطح لعاب شود.
کار بادقت در فرایند سفالگری:
سفالگری یک هنر حساس است و ریزه‌کاری‌های بسیار زیادی دارد که شما نباید به‌هیچ‌عنوان آن‌ها را نادیده بگیرید.
توجه دقیق به جزئیات و اجتناب از ضربه‌های ناگهانی به سفال‌ها می‌تواند از ترک‌های فشاری جلوگیری کند.
استفاده از تکنیک‌های کنترل کیفیت:
انجام آزمایش‌ها و آزمون‌های کنترل کیفیت در طی فرایند سفالگری می‌تواند به تشخیص مشکلات و ترک‌های لعاب کمک کند تا در زمان تصحیح شوند.
پیگیری آخرین تکنولوژی‌ها و مواد:
مطالعه و استفاده از آخرین تکنولوژی‌ها و مواد مورداستفاده در سفالگری می‌تواند به بهبود کیفیت و کاهش ترک‌ها کمک کند.
سخن پایانی:
در این مقاله به طور کامل در خصوص اینکه ترک خوردگی در لعاب و چگونگی جلوگیری از آن صحبت کردیم.
همان‌طور که مشاهده کردید، سفالگری هنر پیچیده‌ای است که به‌دقت بسیار زیادی نیاز دارد.
هر چند در برخی از مواقع ترک خوردگی در لعاب باعث زیبایی کار می‌شود؛ اما ترک‌های خوردگی لعاب در مجموع به‌عنوان یک نقص بزرگ برای کار شما محسوب می‌شود و کیفیت کار شما را تا حد بسیار زیادی پایین خواهد آورد.
با استفاده از دانش، تجربه، مواد و دستگاه‌های به‌روز و باکیفیت می‌توانیم از ترک خوردگی در لعاب جلوگیری کنیم.
بهتر است بدانید از انتخاب مواد باکیفیت تا کنترل دماها و سرعت‌ها، همه و همه شما را به‌سوی ساخت سفال‌هایی باکیفیت و زیبا هدایت می‌کند پس آن‌ها را نادیده نگیرید.